فرعون زمان خروج چه کسی بود؟
خروج ۶: ۱ - خداوند به موسی گفت: «الآن خواهی دید آنچه به فرعون می‌کنم، زیرا که به دست قوی ایشان را رها خواهد کرد، و به دست زور آور ایشان را از زمین خود خواهد راند.»
اول پادشاهان ۶: ۱ - و واقع شد در سال چهارصد و هشتاد از خروج بنی‌اسرائيل از زمین مصر در ماه زیو، که ماه دوم از سال چهارم سلطنت سلیمان بر اسرائیل بود، که بنای خانۀ خداوند را شروع کرد.
تاریخ و مسیر خروج از موضوعاتی بوده که به‌طور قابل توجهی مورد بحث و جدل قرار گرفته است. تاریخ‌شناسی کتاب‌مقدس، واقعۀ خروج را ۴۸۰ سال پیش از سلطنت سلیمان (اول پادشاهان ۶: ۱) - یعنی به حدود سال ۱۴۴۰ ق.م. نسبت می‌دهد. این تاریخ با داوران ۱۱: ۲۶ نیز مطابقت دارد، که می‌گوید ۳۰۰ سال از زمان ورود اسرائیل به کنعان گذشته است. تاریخ ۱۴۴۰ ق.م. توسط خروج ۱۲: ۴۰-۴۱ که مشخص می‌کند ۴۳۰ سال از سکونت اسرائیل در مصر گذشته، هم تأیید می‌شود. بدین ترتیب فرعون زمان خروج احتمالاً باید توتموز سوم یا آمِن‌هوتِپ دوم بوده باشد.
مدافعان یک تاریخ بسیار متأخرتر، به نام رامسس استناد می‌کنند که به عنوان یکی از شهرهای ذخیرۀ آذوقه، با کار اجباری اسرائیلیان ساخته شد (خروج ۱: ۱۱). بنابراین، رامسس دوم (۱۲۹۰-۱۲۲۴ ق.م.) فرعون زمان خروج در حدود ۱۲۷۰ق.م. شناخته می‌شود. این نظریه هماهنگی بیشتری با یافته‌های باستان‌شناسی از شهرهای مخروبه در آن منطقه و فقدان اسکان پیشین در ماورای اردن دارد. با این حال، کشفیات باز هم جدیدتر در منطقۀ ماورای اردن و ارزیابی تازه‌ای از نابودی اریحا این تاریخ متأخرتر را تضعیف می‌کنند.
دکتر جوزف آر. نَلی، جونیور
